In het leven kom je soms veel dingen tegen die niet gaan zoals je wilt. Misschien voel je je gedwongen om het te doen of soms weiger je het. Dit geeft natuurlijk een ongemakkelijk gevoel. In de psychologie houdt deze onrust verband met cognitieve dissonantie. Wat is cognitieve dissonantie en waardoor wordt het veroorzaakt? Kan iemand deze onrust overwinnen?
Wat is cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie is een situatie die verwijst naar een mentaal conflict, dat optreedt wanneer iemands overtuigingen, attitudes en gedrag niet op één lijn liggen. Een roker blijft bijvoorbeeld roken, ook al weet hij dat sigaretten schadelijk zijn voor zijn gezondheid.
Deze situatie kan ervoor zorgen dat een persoon zich ongemakkelijk voelt. Dit leidt tot een verandering in iemands houding, geloof of gedrag om het ongemak te verminderen.
Cognitieve dissonantie is een van de meest invloedrijke theorieën in de sociale psychologie. Deze theorie werd in 1957 bedacht door Leon Festinger.
Met deze theorie laat Festinger zien dat iedereen een innerlijke drang heeft om alle houdingen en gedragingen in harmonie te houden en disharmonie (dissonantie) te vermijden. Wanneer deze dissonantie optreedt, moet er iets veranderen om de situatie opnieuw op één lijn te brengen.
Wat zijn de tekenen dat iemand cognitieve dissonantie ervaart?
Cognitieve dissonantie ontstaat niet automatisch. Dit betekent dat niet iedereen veranderingen zal doorvoeren als er tegenstrijdige overtuigingen en gedragingen zijn. Gewoonlijk moet een persoon zich realiseren dat er een gevoel van ongemak in hem is vanwege de inconsistentie die optreedt, dus breng dan deze wijzigingen aan.
Dit ongemakkelijke gevoel kan de vorm hebben van angst, schaamte of schuld- en spijtgevoelens. Deze gevoelens kunnen ook het gedrag, de gedachten, de beslissingen, de houding en de geestelijke gezondheid van een persoon beïnvloeden.
Hier volgen enkele tekenen dat iemand cognitieve dissonantie ervaart:
- Je angstig voelen voordat je iets doet of een beslissing neemt.
- Een beslissing of actie die je hebt genomen proberen te rechtvaardigen of te rationaliseren.
- Je schamen voor de acties die je hebt ondernomen of de neiging om ze te verbergen.
- Je schuldig voelen of spijt hebben van iets dat je hebt gedaan.
- Vermijd gesprekken over bepaalde onderwerpen of nieuwe informatie die in tegenspraak is met overtuigingen.
- Iets doen vanwege sociale druk, zelfs als het niet is wat je wilt.
- Negeer informatie die dissonantie veroorzaakt.
Wat veroorzaakt cognitieve dissonantie?
Er zijn verschillende aandoeningen die cognitieve dissonantie bij een persoon kunnen veroorzaken, namelijk:
1. Druk van anderen
Dissonantie ontstaat vaak door dwang of druk van andere mensen of partijen. Dit komt vaak voor in school-, werk- of sociale situaties. Doe bijvoorbeeld iets op kantoor dat niet in overeenstemming is met je hart om niet ontslagen te worden door je baas.
2. Besluitvorming
Een keuze maken uit twee keuzes zorgt vaak voor dissonantie, omdat beide even aantrekkelijk zijn. Een voorbeeld van deze cognitieve dissonantie is wanneer je moet beslissen of je een baan in een prachtige omgeving accepteert of de baan afwijst om dicht bij je familie te blijven. Als je hebt gekozen, ga je op zoek naar argumenten die bevestigen dat je niet de verkeerde beslissing hebt genomen.
3. Inspanningen om doelen te bereiken
Dissonantie kan optreden als je je best doet om een doel te bereiken en het vervolgens negatief evalueert. Het kan bijvoorbeeld jaren duren om een doel te bereiken. Dan besef je dat deze tijd te lang is voor dat ene doel.
Om deze dissonantie te voorkomen, zorg je ervoor dat je geen tijd verspilt en denkt dat de tijd die je hebt gehad echt heel leuk is.
Hoe om te gaan met cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie veroorzaakt vaak ongemak, zoals schuldgevoelens, schaamte en een neiging tot stress. Daarom moet je stappen ondernemen om dissonantie te verminderen en die gevoelens van schuld, stress, omgaan met schaamte en andere onaangename gevoelens kwijt te raken.
Hier is hoe je het kunt doen:
1. Veranderende overtuigingen
Je kunt je overtuigingen veranderen om de ongemakkelijke gevoelens van dissonantie die opkomen te verminderen. Dit is echter niet eenvoudig. De reden is dat je het misschien moeilijk vindt om te veranderen wat je altijd hebt geloofd.
2. Nieuwe overtuigingen toevoegen
Het toevoegen van nieuwe informatie of overtuigingen kan helpen om cognitieve dissonantie te overwinnen. Je denkt bijvoorbeeld dat roken longkanker veroorzaakt, maar toch rook je. Om het ongemakkelijke gevoel van de dissonantie te verminderen, voeg je nieuwe gerelateerde informatie toe, zoals "er zijn geen studies die kunnen bewijzen dat roken longkanker kan veroorzaken".
3. Rechtvaardig de actie
Een andere manier om dissonantie te verminderen, is door de beslissingen of acties die u neemt te rechtvaardigen. Een persoon met hypertensie weet bijvoorbeeld dat het eten van zout voedsel niet goed is voor zijn gezondheid, maar hij eet het toch. Hij stelt echter dat hij regelmatig oefent en nog steeds groenten en fruit eet om het in evenwicht te brengen.
Voorbeelden van cognitieve dissonantie in het dagelijks leven
In een rapport van de American Psychological Association legt Festinger deze theorie uit met een voorbeeld dat in het dagelijks leven voorkomt. Een daarvan is cognitieve dissonantie die optreedt bij rokers.
Festinger legde verder uit, een roker die weet dat roken schadelijk is voor de gezondheid ervaart dissonantie. De reden is dat hij nog steeds rookt, hoewel hij zich ervan bewust is dat deze actie niet goed is voor zijn gezondheid.
Als gevolg van deze inconsistentie verandert hij zijn gedrag, zoals stoppen met roken, om in overeenstemming te zijn met zijn overtuigingen. Hij kan echter ook van mening veranderen dat sigaretten onschadelijk zijn of op zoek gaan naar de positieve effecten van roken, zoals geloven dat roken stress kan verminderen en gewichtstoename kan voorkomen.
Een ander voorbeeld van cognitieve dissonantie is het eten van vlees. Dit kan dissonant zijn omdat het eten van vlees niet in lijn is met de zorg voor dieren. Om de dissonantie weg te nemen, vermindert iemand die vlees eet zijn zorg voor dieren. Deze situatie wordt vaak aangeduid als: vlees paradox.
